Rijk, betekenisvol en samenhangend

Wat moet je kennen, kunnen en ervaren om nu – en later als volwassene – actief mee te kunnen doen in de samenleving? De huidige kerndoelen uit 2006 waren hard toe aan een opfrisbeurt. Ze waren ruim en vaag geformuleerd, waardoor voor leraren onduidelijk was wat moet en mag. Dit gaat ten koste van de aandacht voor basisvaardigheden en kan leiden tot hoge werkdruk en overladenheid. In opdracht van het ministerie van OCW heeft SLO het afgelopen jaar samen met het onderwijsveld nieuwe kerndoelen ontwikkeld. Met deze geactualiseerde conceptkerndoelen voor het primair onderwijs, de onderbouw van het voortgezet onderwijs en het (voortgezet) speciaal onderwijs wordt het leergebied Nederlands weer bij de tijd gebracht. Maar hoe ziet dat er dan uit? Wat verandert er voor de leraar?

 

Taaldomeinen in samenhang

 

Linda Vaessen, één van de leraren uit het kerndoelenteam, had een duidelijke ambitie om aan het actualiseren van het curriculum bij te dragen. Ze vertelt: “In mijn werk als leraar en taalspecialist coachte en inspireerde ik al een aantal jaren collega’s. Na mijn trainingen waren ze enthousiast en wilden ze met die inzichten aan de slag. Maar ze liepen er dan tegenaan dat het leergebied en de methodes zo verkaveld en versnipperd zijn per taaldomein. Dat werkte remmend om het onderwijs op een andere manier vorm te geven. Ik hoopte door mee te doen aan het kerndoelenteam een bijdrage te leveren aan samenhangende en geactualiseerde kerndoelen. Kerndoelen die leraren helpen in het verzorgen van goed onderwijs. En ik ben heel tevreden over hoe dat is gelukt.”

 

Voor Judith Pool, directeur van IKC De Wieden en bovenschools taalspecialist bij de Stichting OOZ, had die samenhang nog wel wat verder uitgewerkt mogen worden. “Ik snap wel dat het nodig is om inhouden over verschillende doelen te verdelen, maar als ik al die doelen weer los in een lijstje zie staan, bekruipt me toch weer de angst dat leraren of methodemakers ze als losse afvinklijstjes gaan zien. Daar ontkom je niet aan, dat begrijp ik wel, maar toch. Het is wel positief dat er steeds op die mogelijkheden tot samenhang wordt gewezen.”

Linda: “In eerste instantie wilden we in elk kerndoel alle samenhangende vaardigheden terug laten komen in de doelzin. Maar we ontdekten dat je dan niet goed duidelijk kunt maken wat je precies voor ogen hebt bij een bepaald kerndoel. Nu heeft elk kerndoel een eigen focus en benadrukken we de samenhang waar mogelijk. Kijk bijvoorbeeld naar kerndoel 8 (zie kader). Die heeft als focus het verwerken van informatie. In de doelzin, de zin die begint met ‘De leerling …’, maken we de samenhang tussen spreken en schrijven expliciet door te spreken van een gesproken of geschreven tekst. En in de uitwerking, de bullets, verbinden we dit met lezen, kijken en luisteren. Ik hoop echt dat we door de conceptkerndoelen zo te formuleren, leraren kunnen ondersteunen bij het verbinden van de taalvaardigheden, zodat leerlingen ook beter de transfer kunnen maken van de ene vaardigheid naar de andere. Want dat is wat je uiteindelijk wilt, dat leerlingen zien dat als ze een informatieve tekst leren schrijven, ze die kennis en vaardigheid ook weer kunnen toepassen bij het voorbereiden van een spreekbeurt.“

 

“Daarom vinden wij die toelichtingen onder het kopje ‘Te denken valt aan’ ook zo prettig”, vertelt Diana Rijkers, leerkracht en samen met haar collega Tessa van Doorn taalcoördinator op basisschool De Regenboog, “De raakvlakken met andere leergebieden worden daar ook zichtbaar gemaakt voor iedereen. Dat maakt zo’n kerndoel meteen concreet, want voor sommige collega’s zullen ze anders te abstract zijn en nog ver van hun klaspraktijk afstaan. Door die toelichtingen krijg je er beelden bij.”

 

Overal taal en talen

 

Joke Scheffer, leerkracht jonge kind bij ROOBOL en actief in het team dat de kerndoelen Fries actualiseert, is vooral tevreden over de mogelijkheden tot samenhangend onderwijs. “Ik word heel erg blij van de conceptkerndoelen. De samenhang tussen taal en andere vakken, bijvoorbeeld wereldoriëntatie, is veel duidelijker gemaakt. Dat sluit aan bij mijn visie op onderwijs, als ‘oude KLOS-er’ en taalcoördinator. Bij de kleuters werk je vaak thematisch en verken je met elkaar langere tijd een onderwerp. Waarom zou je kleuters wel de tijd geven om zich langere tijd in een thema te verdiepen en stoppen we daarmee in de bovenbouw? Zo’n thema geeft zoveel kansen voor het opbouwen van kennis en het vergroten van de taalvaardigheid. Ik snap wel dat dat voornamelijk over didactiek gaat, maar het is fijn dat in de conceptkerndoelen in ieder geval expliciet is benoemd hoe je ze kunt verbinden met andere leergebieden. Daar is echt veel winst te behalen.“

“Daarnaast ben ik blij met de aandacht voor andere talen. Dat zie je in kerndoel 1, waarin staat dat scholen ruimte moeten bieden aan verschillende talen van leerlingen. Dat staat ook in kerndoel 14 en 15, waarin leerlingen hun eigen talige identiteit verkennen en verschillende talen om zich heen verkennen. Dat vind ik erg belangrijk in onze multiculturele samenleving: vanuit het idee dat het leerlingen zelfvertrouwen geeft als ze alle talen die ze kennen mogen gebruiken, maar ook vanuit het idee dat dat helpt om beter te worden in het Nederlands. En voor mij, als ontwikkelaar van de conceptkerndoelen Frysk, is het natuurlijk belangrijk dat er in de klas ook heel natuurlijk een koppeling met het Fries en dat curriculum gelegd kan worden.”

 

Houvast voor literatuur

 

Judith Pool: “Het allergrootste pluspunt bij het zien van de conceptkerndoelen vind ik het domein Literatuur. Ik ben zo gelukkig dat het belang van lezen en literatuur weer wordt erkend in deze set kerndoelen. Dat is zo belangrijk gezien de afname van de leesvaardigheid, leesmotivatie en het leesplezier. En ‘Literatuur’ klinkt misschien groots voor het basisonderwijs, maar ik vind het fijn dat voor die term gekozen is. Ik vind het prima dat kinderen thuis lezen wat ze willen, maar, zoals ik Yra van Dijk laatst hoorde zeggen in een lezing, het is belangrijk dat je op school juist goede boeken leest of voorgelezen krijgt.”

 

“Ik denk ook dat die aandacht voor literatuur heel positief is”, vult Joke Scheffer aan, ”ook dat je leerlingen laat ervaren dat je op verschillende manieren kunt genieten van de diversiteit van literatuur en daar gericht op kunt reflecteren, zoals beschreven is in kerndoel 20.”

Diana Rijkers: “Zo’n kerndoel sluit ook aan bij wat op veel scholen al gebeurt. Wij gebruiken veel jeugdboeken in ons onderwijs. Dat is goed voor de taalontwikkeling, de leesvaardigheid en de kennis van de wereld. Fijn dat dat nu ook in wettelijke doelen beschreven is. In combinatie met het eerste aanbodsdoel bied je leerlingen in mijn ogen dan de kans om taal in alle facetten te beleven. Hoe fijn is het als je van je leerlingen gemotiveerde lezers kan maken? Dat ze met de inhoud van taal bezig kunnen zijn en zo de wereld om hen heen kunnen ontdekken en duiden?” Linda vult aan: “Dat eerste aanbodsdoel vind ik ook erg mooi. Het zet de school aan tot het werken met rijke teksten en literatuur binnen betekenisvolle, thematische contexten. Ik hoop echt dat dit doel zal inspireren tot het ontwerpen van betekenisvolle en brede thema’s waarbinnen kinderen niet alleen hun vaardigheid in het Nederlands vergroten, maar tegelijkertijd ook kennis van de wereld opdoen en hun woordenschat vergroten!”

 

Het vervolg

 

De geactualiseerde conceptkerndoelen moeten leraren meer houvast gaan bieden dan de huidige kerndoelen. Linda vertelt: “Ik hoop dat we onze visie op het leergebied helder uiteen hebben kunnen zetten, dat collega’s de samenhang tussen de domeinen zien, dat de conceptkerndoelen helder zijn en dat we niets vergeten zijn. Doordat we op meerdere momenten feedback hebben gevraagd aan de advieskring en hun achterban heb ik daar wel vertrouwen in. Het is goed dat we dat gaan bevragen in de volgende fase.“

In die fase worden gesprekken gevoerd met schoolleiders, leraren, IB’ers en taalcoördinatoren over de bruikbaarheid van de conceptkerndoelen voor de onderwijspraktijk. Linda: “Ik denk dat het daarbij belangrijk is om goede doorkijkjes naar de lespraktijk te geven: hoe kan het werken aan de kerndoelen er in de praktijk uitzien, hoe breng je de samenhang tussen de doelen aan en werkt dit ook? Daarnaast gaat SLO ook in gesprek met educatieve uitgevers zodat zij een goede vertaalslag gaan maken van de kerndoelen naar materialen om leraren te ondersteunen in het geven van betekenisvol taalonderwijs.”

 

Joke: “Ik hoop echt dat deze nieuwe kerndoelen richting geven aan de leraren. Dat zij hiermee aan de slag kunnen.” Diana: “Ja dat hoop ik ook. Ik weet uit ervaring dat het erg belangrijk is om het onderwijsveld te betrekken bij veranderingen in de kerndoelen. Zo’n onderwijsverandering moet wel door ons als leraren gedragen worden, wij moeten ermee werken. Ik vind het daarom belangrijk dat we ook in deze fase meedenken. Deze concretere doelen gaan meer richting geven aan ons onderwijs en beschrijven strakker wat er verwacht wordt, maar ze moeten wel ruimte blijven bieden voor een eigen invulling.”

 

Na de fase van beproeven, zal de definitieve set kerndoelen tegen de zomer van dit jaar worden opgeleverd aan het ministerie van OCW voor het wetgevingstraject. Voorlopig zullen de conceptkerndoelen dus nog geen wettelijke rol spelen in het onderwijs. Toch is het interessant om nu al kennis te nemen van de kerndoelen. Judith: “Ik vind het juist als schoolleider prettig om deze kennis nu al te hebben, zodat ik weet in welke richting het curriculum zich gaat ontwikkelen. Om dit uit te voeren, gaat ook wat vragen van de professionaliteit van leraren. Als je dat nu al weet, kun je daarop voorsorteren. In de nascholing, maar ook in de materialen die je nu misschien aanschaft.”

 

Linda: “Ik hoop dat onze collega’s in het onderwijsveld net zo enthousiast zijn over de set kerndoelen als het team Nederlands! Ik hoop echt dat kinderen de kans krijgen hun taalvaardigheid te vergroten door samenhangend en betekenisvol taalonderwijs. Dat ze spreek- en schrijfdurf ontwikkelen, creatief durven zijn in hun taaluitingen en vooral weer plezier krijgen in taal en lezen!”

 

------

 

Judith Pool is directeur van IKC De Wieden in Zwolle en werkzaam als bovenschools taalspecialist bij de Stichting OOZ.

Diana Rijkers is leerkracht en taalcoördinator op basisschool De Regenboog in Schijndel.

Joke Scheffer is leerkracht jonge kind op verschillende scholen bij Stichting ROOBOL, Lauwersland.

Linda Vaessen was tijdens het kerndoelentraject leraar op een basisschool, taal- en leesspecialist voor scholenbestuur Innovo, en werkt nu als docent Nederlands op Pabo De Kempel.