Betere gesprekken met MODEL2TALK

In de dagelijkse onderwijspraktijk nemen gesprekken een centrale plek in. Denk bijvoorbeeld aan kringgesprekken in de kleuterklas, een groepje leerlingen uit groep 5 dat samen plannen maakt rondom het thema 'plastic soep' of discussies in de bovenbouw over discriminatie. Die gesprekken zijn niet alleen een belangrijke context waarin veel te leren valt, maar ondersteunen ook de ontwikkeling van de communicatieve competentie van leerlingen. Daarnaast vormen gesprekken bij uitstek een context waarin leerlingen kennis kunnen maken met verschillende perspectieven.  Het voeren van goede gesprekken is echter niet gemakkelijk. Hoe zorg je er bijvoorbeeld voor dat beurten worden verdeeld, dat het gesprek voldoende inhoud heeft en dat kennis wordt verdiept?

Gesprekken om te leren
Om leraren te ondersteunen in het voeren van goede gesprekken hebben verschillende onderzoekers van de Vrije Universiteit Amsterdam in samenwerking met een groot aantal leraren de MODEL2TALK-interventie ontwikkeld (o.a. van der Veen, 2017). Deze interventie is gebaseerd op theorie en onderzoek naar dialogische gesprekken in klassen. Maar wat bedoelen we nu precies met dialogische gesprekken? In dialogische gesprekken stelt de leraar open vragen die uitdagen tot nadenken en krijgen leerlingen de ruimte om hun eigen ideeën in te brengen, te redeneren, samen van gedachten te wisselen en op elkaar voort te bouwen (zie kader). Tijdens een dialogisch gesprek reageren leerlingen niet alleen op de leraar, maar gaan ze juist ook met elkaar in gesprek. Onderzoek laat zien dat er in dialogische gesprekken veel te leren valt. Zo laat het werk van Applebee, Langer, Nystrand en Gamoran (2003) zien dat leerlingen beter scoren op Engelse taaltesten en schrijfvaardigheid, wanneer zij in een klas zitten waarin veel discussies plaatsvinden en waarin leerkrachten open vragen stellen die uitdagen tot nadenken. Daarnaast lieten Howe en collega’s (2019) in een grootschalige studie zien dat actieve deelname van leerlingen, en het doorvragen op eerdere bijdragen (“Kun je daar nog meer over zeggen?”) en uitdagen tot redeneren (“Waarom denk je dat?) door de leerkracht positief samenhangen met scores op gestandaardiseerde testen voor wiskunde, taalvaardigheid en wetenschap en techniek. In de onderwijspraktijk zien we echter dat veel  leraren het lastig vinden om met hun leerlingen een dialogische gesprekscultuur op te bouwen.

Ontwerp van de MODEL2TALK-interventie
Om leraren te ondersteunen in het opbouwen van een dialogische gesprekscultuur, hebben wij in 2014 in nauwe samenwerking met leraren en nascholers een eerste versie van de MODEL2TALK-interventie ontwikkeld. Dit eerste ontwerp hebben wij uitgeprobeerd in vier kleuterklassen. Drie maanden lang observeerden wij de gesprekken van deze vier leraren, bekeken we video-opnames, en evalueerden wij samen in hoeverre de gesprekken meer dialogisch werden. Op basis van deze eerste ervaringen en input van de deelnemende leraren, werd de interventie verder aangescherpt en verfijnd.

De MODEL2TALK-interventie bestaat uit de volgende componenten: (1) een workshop, (2) een handleiding met achtergrondinformatie, verschillende dialogische gesprekstechnieken (zie kader)  en formulieren om gesprekken voor te bereiden en te evalueren, en (3) een coachingstraject. De workshop geeft leraren kennis over dialogische gesprekken en richt zich op het aanleren van gesprekstechnieken die leraren kunnen inzetten om gesprekken in de klas op een meer dialogische manier vorm te geven. Eén van de gesprekstechnieken kan bijvoorbeeld door de leerkracht worden ingezet om kinderen uit te dagen hun ideeën te delen, uit te breiden en te verhelderen (“Kun je daar nog meer over zeggen?”). Verder bestaat de interventie uit een coachingstraject, waarbij gedurende een aantal weken video-opnames worden gemaakt van gesprekken die de leraar in haar/zijn klas voert. Na afloop worden deze beelden met de leraren besproken. Hierbij ligt de nadruk op het reflecteren op de gevoerde gesprekken en op het inzetten van de dialogische gesprekstechnieken.

De resultaten van onze eerste ontwerpstudie lieten zien (1) dat leraren in staat waren om de dialogische gesprekstechnieken in te zetten, (2) dat leerlingen over tijd significant hoger scoorden op een gestandaardiseerde test voor communicatieve vaardigheden (De Nijmeegse Pragmatiek Test), en (3) dat leerlingen tijdens gesprekken meer complex taalgebruik gingen gebruiken (van der Veen, 2017).

Doelen voor dialogische gesprekken

Evaluatie en replicatie
Na afloop van de ontwerpstudie is het effect van de MODEL2TALK-interventie onderzocht in een grootschalig onderzoek, waaraan in totaal deden 21 leraren en 469 leerlingen meededen. Leraren werden willekeurig ingedeeld in de interventie- of vergelijkingsgroep. De leraren die waren ingedeeld in de interventiegroep namen voorafgaand aan het onderzoek deel aan de MODEL2TALK-workshop. Vervolgens voerden alle deelnemende  leraren gedurende zes weken gesprekken met de hele klas over het thema 'Wat voor dier is dat?'.  Leraren in de interventiegroep werden bij het voeren van die gesprekken gecoacht: vijf keer kwam er een nascholer in de klas om het gesprek te observeren en video-opnames van die gesprekken met de leraar te bespreken. Leerlingen werden vooraf en na afloop van de interventie getest op hun communicatieve vaardigheden met de Nijmeegse Pragmatiek Test. De resultaten van dit onderzoek lieten zien dat de MODEL2TALK-interventie een positief effect had op de communicatieve taalvaardigheid van leerlingen: leerlingen die hadden deelgenomen aan de dialogische gesprekken waren significant sterker vooruit gegaan in hun communicatieve taalvaardigheid dan leerlingen die daar niet aan hadden deelgenomen. Ook de deelnemende leraren waren enthousiast: zij gaven aan dat zij door de MODEL2TALK-interventie op een andere manier gesprekken gingen voeren, waarbij zij hun leerlingen uitdaagden om goed naar elkaar te luisteren, elkaars perspectief in te nemen en op elkaar voort te bouwen.

In recent onderzoek met 15 leraren en 279 leerlingen is deze grootschalige studie gerepliceerd. Een nieuwe groep leraren nam deel aan de MODEL2TALK-interventie en de gesprekken waren gericht op een nieuw thema ('Dit is mijn huis'). De resultaten van deze studie laten opnieuw zien dat de MODEL2TALK-interventie een effectieve manier is om de communicatieve taalvaardigheid van leerlingen te bevorderen. Het feit dat twee grootschalige studies bewijs hebben geleverd voor de effectiviteit van de MODEL2TALK-interventie is veelbelovend!  

Aan de slag
Ben je overtuigd van de meerwaarde van MODEL2TALK en wil je zelf aan de slag? We geven enkele suggesties:

1.     Bereid het gesprek dat je met de leerlingen gaat voeren goed voor. Bedenk
        bijvoorbeeld:|
        a.      Wat het onderwerp wordt en welke achtergrondkennis jij als leraar nodig hebt;
        b.      Afhankelijk van het gespreksdoel en de functie van het gesprek: Welke opstelling
                 kies je voor het gesprek? Voer je het gesprek met de hele klas of met een klein
                 groepje?
        c.      Welke doelen voor dialogische gesprekken (zie kader) je in wilt zetten? Zijn er
                 specifieke gesprekstechnieken waar jij als leerkracht mee wilt oefenen? Welke                       concrete vragen kun je stellen?;
        d.      Welke gespreksregels (zie kader) je voorafgaand aan het gesprek (opnieuw) met
                 de leerlingen moet bespreken (zie ook Mercer & Littleton, 2007).
2.     Maak eens een video-opname van een gesprek in jouw klas en kijk (elementen van)
        deze opname terug. Wat ging er goed? En wat kan een volgende keer beter? Wat valt          je op aan de bijdragen van de leerlingen en hun taalgebruik?
3.     Wees je bewust dat het veranderen van jouw rol in gesprekken niet gemakkelijk is. Kies
        daarom om je eerst te richten op een of twee gesprekstechnieken, zodat je goed kunt            oefenen met het gebruik ervan.
4.     Het opbouwen van een dialogische gesprekscultuur vraagt niet alleen iets van jou als
        leraar. Ook de leerlingen zullen soms moeten wennen aan hun nieuwe rol in                 
        gesprekken. Zij moeten bijvoorbeeld actief meedenken en krijgen ruimte om hun ideeën
        in te brengen. Een open en veilig klimaat is hierbij een belangrijke voorwaarde.   

Hoe nu verder?
Ontwikkelingen en verbeteringen in onderwijsonderzoek en de onderwijspraktijk staan nooit stil. Door een nauwe samenwerking tussen leraren, onderwijsontwikkelaars, nascholers en onderzoekers van de Vrije Universiteit Amsterdam worden er voortdurend verbeteringen doorgevoerd in de MODEL2TALK-interventie. Op dit moment lopen er, met behulp van subsidies van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO), twee nieuwe projecten waarin de MODEL2TALK-interventie wordt ingezet. In deze projecten kijken wij hoe MODEL2TALK leraren kan ondersteunen bij het voeren van dialogische gesprekken over boeken in de onderbouw van de basisschool en zetten wij MODEL2TALK in om leerlingen in groep 7 en 8 te leren om in kleine groepjes over hun zelf geschreven teksten te praten.

Met al onze onderzoeksprojecten hopen wij,  in nauwe samenwerking met de onderwijspraktijk, de kwaliteit van gesprekken in klassen te verbeteren. Wij hopen dat de suggesties in dit artikel ook jou inspireren om werk te maken van goede gesprekken in de klas!

MODEL2TALK met en voor ouders
Wij horen regelmatig dat leraren MODEL2TALK ook inzetten met en voor ouders. Wij geven twee suggesties voor de inzet van MODEL2TALK om de ouderbetrokkenheid te vergroten.

MODEL2TALK met ouders.
Gesprekken met ouders over de ontwikkeling van hun kind zijn niet altijd gemakkelijk. Zeker wanneer je als leraar minder positief nieuws moet overbrengen. Enkele leraren die in hun klas met MODEL2TALK hebben gewerkt, gaven aan dat zij de gesprekstechnieken ook heel bruikbaar vonden in oudergesprekken. Een vraag als “Waarom denkt u dat uw kind dit gedrag vertoont?” of “Kunt u nog iets meer zeggen over hoe het thuis gaat?” geeft ouders de ruimte om hun verhaal doen en geeft jou als leraar meer zicht op de thuissituatie. Win-win!

MODEL2TALK voor ouders.
De gesprekken die kinderen thuis voeren, bijvoorbeeld aan de eettafel (zie bijvoorbeeld ook het antropologische onderzoek van Elinor Ochs), bepalen voor een belangrijk deel met welke taalvaardigheid en communicatieve competentie kinderen naar school komen. Niet alle ouders zullen thuis bijvoorbeeld rijke gesprekken voeren tijdens de maaltijd (als er al samen wordt gegeten) en niet alle ouders weten hoe zij met hun kinderen in gesprek kunnen over hun schooldag, huiswerk, of een boek dat zij hebben gelezen. In school proberen leraren een deel van de ongelijkheid die hierdoor ontstaat weg te nemen, door alle kinderen kansen te geven om deel te nemen aan een rijke taalomgeving. Tegelijkertijd kan MODEL2TALK ouders juist ook ondersteunen in het voeren van goede gesprekken met hun kind(eren). Laat tijdens een ouderavond bijvoorbeeld eens een filmpje zien van een dialogisch gesprek in de kleine kring en ga met ouders in gesprek hoe zij ook thuis zulke gesprekken kunnen voeren en welke vragen zij kunnen stellen. Of voer eens een dialogisch gesprek met ouders tijdens een kijkochtend en laat hen ervaren hoe de gesprekken, die je in de klas met hun kinderen voert, verlopen. Een mooie manier om de ouderbetrokkenheid te vergroten!